Okullar eğitim sisteminin uygulama alanlarıdır. Okulların etkililiği, eğitimde beklentilerin karşılanmasında ve belirlenen hedeflere ulaşılmasında çok belirleyicidir. Okullar; okul yöneticileri, öğretmenler, uzmanlar ve öğrencilerden oluşan, formel eğitimin yapıldığı açık sistemlerdir. Okul, aile ve çevre etkileşimi eğitim öğretim faaliyetlerinin amaçlarına ve hedeflerine ulaşmasında önemli bir etkendir. Eğitimde özlenen tablonun gerçekleşmesinde önemli olan hususlardan biri de eğitim sisteminin uygulama alanları olan okullardaki etkili işleyiştir.
Açık bir sistem olan okulların daha etkili organizasyonlar olması için çağın ihtiyaçlarına uygun okul yönetim modeline geçilmelidir. Okullar etkili organizasyonlar olmadıkça, eğitim sistemindeki en yerinde kararların bile hayata geçirilmesi zor görünmektedir. Eğitim yönetimi bilimi çerçevesinde değerlendirildiğinde; doğru karar alma ve kararın uygulanabilirliği açısından karar alma sürecine katılmak çok önemlidir. Bu nedenle, eğitim sisteminin omurgasını oluşturan eğitim kurumlarının daha etkili kurumlar olabilmesi için, yeni okul yönetim modelinin geliştirilmesi gerektiğini düşünüyorum. Peki, etkili okul yönetimi modeli nasıl olmalıdır?
Eğitim sistemimizde Cumhuriyetin kurulmasıyla birlikte, eğitim örgütlerinin yönetici, müfettiş ve öğretmen ihtiyacını karşılamak üzere, 1928 yılında Gazi Eğitim Enstitüsüne bağlı olarak “Pedagoji Bölümü” açılmıştır. Pedagoji bölümüne, eğitim yöneticiliğine ve müfettişliğe aday başarılı öğretmenler, değerlendirme sınavına göre alınırdı. Pedagoji bölümünü başarıyla bitirenler, müfettiş ve eğitim yöneticisi olarak atanırlardı. Yapılan araştırmalarda Milli Eğitim Bakanlığında 1970’li yıllara kadar eğitim yöneticilerinin yüzde 90’nın pedagoji mezunu oldukları; bu tarihten sonra ise yetenek, başarı ve tecrübe ölçütlerinin yerine, farklı kriterlerin dikkate alındığı görülmektedir.
Milli Eğitim Bakanlığı, 26 Şubat 1999 tarihlerinde toplanan Onbeşinci Millî Eğitim Şûrası’nda, “Toplumun Eğitim İhtiyacının Sürekli Karşılanması” başlığı altında merkez ve taşra teşkilâtlarının yeniden yapılandırılması ve yöneticilerinin yetiştirilerek atanması gerekliliğini vurgulanmıştır. Millî Eğitim Bakanlığı Kurum Yöneticileri Atama Yönetmeliği 23 Eylül 1998 tarih ve 23472 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Daha sonraki yıllarda sınav yönetmeliğinde birçok değişiklikler yapıldı. Eğitim Kurumlarına Yöneticilerin seçimi ile ilgili tartışmalar, günümüzde de farklı boyutlarıyla devam etmektedir. Son olarak, 2014 yılında yapılan yasal bir düzenlemeyle eğitim kurumu yöneticiliği, dört yıllık görevlendirmeler haline dönüştürüldü. Eğitim kurumlarına yönetici görevlendirmelerde yapılan bu düzenlemelerin eğitim kurumlarının etkiliği ve eğitimde başarıya katkısıyla ilgili tartışmalar sürmektedir. Ancak eğitim kurumlarının daha etkili kurumlar olması için etkili bir yönetim modellinin geliştirilmesi kaçınılmazdır. Peki, eğitim kurumlarında daha etkili bir yönetim modeli nasıl olmalıdır?
Etkili okul yönetim modeli, okul paydaşlarının karar sürecine daha etkili katılmasını sağlayacak, kariyer, liyakat ve demokratik esaslara göre şekillenmelidir. Eğitim sistemleri gelişmiş ülkelerin eğitim kurumu modelleri incelendiğinde, okul yönetimlerinin güçlü olduğu, okullarda lider yöneticiliğin, katılımcılığın, takım çalışmasının ve demokrasi kültürünün geliştiği görülmektedir. Eğitim sistemimizde yürürlükte olan eğitim kurulları ve eğitim bölgesi kurulları danışma kurulu olmaktan çıkarılıp, icra kurullarına dönüşümü sağlanmalıdır. Okullarda etkili yönetim için okul yönetim kurulu ve okul danışma kurulları oluşturulmalıdır. Okullar, okul yönetim kurulları tarafından yönetilmelidir.
Okul müdürlüklerine; kişilik envanter testlerinde okul yöneticiliğine uygun, en az eğitim yönetimi alanında yüksek lisans düzeyinde eğitimi tamamlamış ya da eğitim yöneticiliği ile ilgili merkezi sınavda başarılı öğretmenler, liyakat esasları çerçevesinde aday olmalıdırlar. Eğitim bölgesi, okul genel kurulu, okul yönetim kurulları ve okul denetim kurullarının esasları, yasal çerçevede oluşturulmalıdır. İl Milli Eğitim Müdürlükleri, okul genel kurulu için müdür adaylarının kendilerini ve vizyonlarını anlatacakları toplantıyı ilgili okullarda planlamalı, oylama ve tanıtım için takvim hazırlamalıdırlar. Yasal çerçevede oluşturulan okul genel kurullarında, okul müdür adayları okul paydaşlarına projelerini ve vizyonlarını anlatmaları için toplantılar düzenlenmelidir. Daha sonra uygun bir sürede ilgili okulun öğretmen ve velileri tarafından oylama yapılmalıdır. En çok oy alan okul müdürü adayının ataması yapılmalıdır. Müdür yardımcığına aday öğretmenlerin de kriterleri belirlenmelidir.
Okul Müdürleri, sınav ve diğer şartları taşıyan öğretmenler arasından müdür yardımcısı adaylarını belirlemelidir. Eğitim kurumlarına yönetici belirlemeyle ilgili seçim süreçleri ve kriterler liyakat esaslarına göre, ayrıntılı bir çalışmayla yasa ve yönetmelik haline getirilmelidir. Okul müdür yardımcılıkları da okul genel kurulunda müdürün sunacağı yönetim kurulu listesine göre oylanmalıdır. En fazla oy alan öğretmen adayları arasında müdür yardımcısı seçimi yapılmalıdır. Yukarda açıkladığım etkili okul yönetim modeli ülkemiz koşulları açısından gerçekleşmesi zor bir hayal gibi görebilir. Ancak eğitimde bu modeli uygulayan batılı ülkelerin olduğunu da belirtmek isterim.
Sonuç olarak, eğitim kurumlarında tüm paydaşlarının karar alma sürecine katılmasıyla daha etkili bir yönetim anlayışı gelişmiş olur. Eğitim kurumu yöneticiliklerinde kariyer ve liyakatle birlikte demokratik kültüründe yerleşmesi sağlanmış olur. Yönetim biliminde en önemli süreç karar alma sürecidir. Karar nasıl yönetimin kalbiyse, okullarda eğitim sisteminin kalbidir. Etkili okullar, karar süreçlerini etkili işleten okullardır. Kariyer, liyakat ve demokratik ilkelerin doğru işletildiği okullar, daha etkili okullar olacaklardır. Geleceği aydınlık, yarınları umut dolu bir nesil için, “ÖNCELİĞİMİZ EĞİTİM”…
