Akademik dünyada gerek bireysel anlamda araştırmacılar gerek üniversiteler için çok önemli kriterler bulunmaktadır. Bunları nicelikselden niteliğe doğru sıralayacak olursak karşımıza en başta şu kriterler çıkacaktır:
Üretilen bilimsel yayınların sayısı,
Bu yayınların aldığı atıf sayısı,
Yayınların yayınlandığı dergilerin Q değerleri (Q1, Q2, Q3, Q4)
H indeks değerleri
Bir akademisyen için üretilen yayın sayısının miktarı, nerede yayınladığı, bu yayınların aldığı atıf sayısı ve H indeks değeri son derece önemlidir. Bu diziliş aynı zamanda nicelikselden niteliksele doğru bir yol izlenmesine de vesile olur. Şöyle ki; hem akademisyen olup hem de yayın üretmemek kabul edilir bir şey değildir.
Diyelim ki 100 tane yayın yaptınız. Bu sefer de ne kadar atıf alındığının peşine düşülür. Kısacası, yazdınız; ama kimse kullanmıyorsa, atıfta bulunmuyorsa bir kıymeti harbiyesi olmaz. Ürettiğiniz onlarca makalenin sadece bir iki tanesi çok yüksek atıf alıp, diğerleri almıyorsa da bir sorundur. Bunun için de H indeks değeri devreye girmektedir. H indeks değeri nedir derseniz, bir yazarın ürettiği yayın sayısı ile aldığı atıf sayılarının bir bileşke değeridir, diyebiliriz. Örneğin 20 tane makaleniz var. Bu 20 makaleyi öncelikle en çok atıf alana göre sıralayın. Diyelim ki, 10 tanesi en az 10 veya üzeri atıf almışsa, sizin H indeks değeriniz 10 olarak kabul edilir. 11. Makaleniz 11 değil de 10 atıf almışsa H indeks değeriniz 10 olarak kesinleşmiş olur. Ne zaman ki 11. makaleniz de 11 veya daha üstü bir atıf değerine ulaşır ise, işte o zaman H indeks puanınız 11’e yükselir. Detaylı bilgi için bu linke de bakılabilir: https://tr.wikipedia.org/wiki/H_endeksi
H indeksle birlikte, hem yayın sayınızın fazlalılığı hem de yayın sayınızla paralel olarak, almış olduğu atıfların artış göstermesi, niteliksel anlamda bir adım daha ileri gitmekle eş değerdir. Buradan hareketle yeni bir indeks önerisiyle nitelik konusunu bir adım daha öteye taşımayı umuyoruz.
Bu indeksi ortaya çıkarmak için bizi meraklandıran konu şu oldu: Bir makalenin aldığı atıflar, sadece ilgili makalenin konusuyla mı ilgili, yoksa birçok alandan mı geliyor? Ya da şöyle diyelim. Örneğin ben ekonomi alanında çalışan bir öğretim üyesi olayım. Ekonomi konusunda yazdığım makale, sadece ekonomi alanındaki yayınlardan mı atıf alıyor? Eğer böyle ise amiyane tabirle, “Kendi çal kendin oyna” durumuna düşürebilir bizi. Yok eğer, ekonomi ile ilgili yazdığım makale, mühendislikten, tıptan, matematikten, kimyadan, bilgisayar bilimlerinden, yönetimden ve daha pek çok farklı alandan atıf alıyorsa, bu durum o makalenin multidisipliner etkisini gösterir. Bunun da sayıca bir değeri olur ki o da yeni önermiş olduğumuz Multidisipliner Etki İndeksine (Mi-Indeks: Multidisciplinar Impact Index) karşılık gelir. Bu bilginin sistematik olarak elde edilebilir ve hesaplanabilir olması en önemli aşamalardan biri. Yine bunun yanı sıra kategoriler yeterli mi, yeterli değilse ne yapılmalı, bu konuyla ilgili Web of Science, Scopus ve Google Scholar’dan faydalanabilir miyiz, sorularına da yanıt bulmak gerekecek.
Ne demek istediğimi bir örnekle daha net bir şekilde anlatmayı deneyeceğim.
Sabancı Üniversitesi Sanat ve Sosyal Bilimler Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. Dr. Eren İnci’nin bir makalesini ele alacağız.
Makalemizin adı “An integrated model of downtown parking and traffic congestion”dır. 2006 yılında Journal of Urban Economics adlı dergide çıkan bu makalenin Web of Science’taki bilgilerine baktığımızda, yayınlandığı yıldan itibaren 200 atıf almış. Normalde sosyal bilimler alanında yayınlanan makalelerin atıf sayısı mühendislik alanıyla kıyaslandığında düşük kalabilir; ama söz konusu makale 200 atıf gibi çok yüksek bir atıf değerine ulaşmış. İşte bu aşamadan sonra konumuza dönecek olursak, alınan bu 200 atıfın hangi alanlardan geldiğini tespit etmek ve analiz etmek çok önemli. 200 atıfın çoğu ekonomi alanından mı alınmış, yoksa diğer alanlar da bu makaleden faydalanmış mı?
200 atıfın hangi alanlardan geldiği bilgisine Web of Science’tan ulaşabiliyoruz. Aşağıdaki tabloda görebilirsiniz:
Yukarıdaki başlıkları tek tek saydığınızda 43 farklı kategoriden atıf aldığı görülmektedir. Özellikle sosyal bilimler alanında multidisiplinerlik bu kadar önemliyken, makalenin 43 farklı alandan atıf alması takdire şayan. Belki bu aşamadan sonra bir makalenin multidisipliner etki yaratması için örneğin en az 20 farklı alana etki etmesi gibi bir kıstas konulabilir.
Konu kategorilerinin daha gelişmiş olması, bu aşamadan sonra Web of Science ve Scopus gibi atıf indekslerinden beklenmektedir. Görüldüğü kadarıyla Web of Science bu konuda bir hayli önde yer alıyor. Aynı makaleyi Scopus’ta analiz ettiğimizde ise aşağıda da görüldüğü üzere, 254 gibi daha yüksek bir atıf değerine ulaşmış olmasına rağmen, atıfların konusal dağılımı 17 sayısını geçmiyor. Bu aşamada Scopus’un konu kategorilerini daha geniş bir yelpazeye taşımasında fayda var.
Aynı analizi Google Scholar’da da yapmaya kalkıştığımızda ise başarılı olamadık; çünkü Google Scholar’da indekslenen yayınların aldığı atıflar, konusal olarak gösterilmiyor. Eğer Google Scholar, bu veriyi verme kaygısı taşırsa öncelikle atıfların konusal dağılımını gösteren bir çalışmaya imza atması gerekecek.
Mi-Indeks, bir yazarın sadece her bir makalesi için değil, şu ana kadar yazdığı bütün yayınlarının atıf dağılımına bakarak genel anlamda hangi alanlara nüfuz etmiş, bilgisine de erişebilmemizi sağlar.
Kısaca söylemek gerekirse Multidisipiner etki indeksi, bize, bilimsel çalışmaları incelerken niteliksel anlamda bir adım daha öteye geçmemiz için bir şans veriyor.
Kaynakça
Clarivate Analytics . (2022). Web of Science.
Elsevier. (2022). Scopus.
Özel, Cem. (31 Mart 2022). Niceliksel Yöntemlerden Niteliksel Yöntemlere Bibliyometri ve Bibliyometri Okuryazarlığı. Akademik Kurumların Bibliyometri ve Araştırma Veri Yönetimi Çalışmalarında Kütüphanelerin Rolü Bibliyometri Çalıştayı: Üniversite Kütüphanelerinde Bibliyometri Uygulamaları: Sahada neler oluyor?, İstinye Üniversitesi Kongre Salonu, Zeytinburnu, İstanbul.
