İsveç Göteborg ve Almanya Friedrich Alexander Üniversitelerinin her yıl düzenli olarak yayınladıkları AFI (Academic Freedom Index) 2023 Raporu'na göre ülkemizdeki üniversiteler Akademik Özgürlük başlığında 179 ülke arasında 166. sırada bulunuyor. Endeksteki sıralama belirlenirken şu 5 temel gösterge dikkate alınıyor; Araştırma ve öğretme özgürlüğü, Akademik değişim ve yayma özgürlüğü, Kurumsal özerklik, Kampüs bütünlüğü ve Akademik ve kültürel ifade özgürlüğü.
Rapor dünya genelinde 2000'den fazla uzman tarafından hazırlanıyor ve sonuçlar belirli anketler ve istatistiklere göre belirleniyor. Endeks 0 ile 1 arasında değişiyor. 1 özgürlüğün en iyi durumda olduğunu gösterirken 0 özgürlüklerin kısıtlandığına işaret ediyor. Akademik Özgürlük Endeksi 2023 raporu Aralık 2022 durumunu yansıtıyor. Buna göre Türkiye’nin 2022 puanı 0,08. Türkiye bu puan ile 179 ülke arasında 166. sırada yer alıyor.
Endeks raporunda Türkiye 2012 yılında 0,43 puanla 134. sırada yer alırken, 2022 yılında 0.08 puanla 166. sıraya kadar düşmüş durumda. Türkiye'nin altında İran, Suriye, Eritre gibi ülkeler bulunurken 179. yani son sırada Kuzey Kore var.
İlk 10 ülkeyi Almanya, İtalya, Letonya gibi ülkeler paylaşırken ilk sırayı 0,977 puanla Çekya almış durumda.
Rapor uzun yıllardır yayınlandığı için genel olarak güvenilir olduğunu varsayabiliriz. Son 10 yıldır istikrarlı şekilde puanımızın düşmesi diğer başlıklara benzer şekilde 'Akademik Özgürlük' alanında da bir geriye gidişi gösteriyor. Üniversitelerimizdeki bu olumsuz tablo burada durduğu sürece ülkemizin geleceği ile ilgili çok ciddi sonuçları olacağını görebiliriz.
Bir ülkenin gelişmesi ve ilerlemesinde Akademinin rolü herkesin kabul edeceği bir gerçek. Araştırma ve sonuçlar aslında çok da fazla yoruma gerek bırakmıyor. Yıllar içerisinde daha iyiye gitmesi gereken veriler her sene düzenli olarak gerilemiş ve bizi son sıralara atmış. Bu sonuçlara bakarak son 10 yılın akademik özgürlük anlamında kayıp olduğunu görebiliriz.
Bu tablo ile ülkenin devasa sorunları nasıl aşılır, özgür ve üreten bireyler nasıl yetiştirilir az çok tahmin edebiliriz ve önümüzdeki yıllar için neler yaşayabileceğimizi ön görebiliriz. Bu ve buna benzer kriterlerde düzelme olmadıkça sıkıntılı zamanların bizi beklediğini rahatlıkla söyleyebiliriz. Son yıllarda kalite konusunda atılmaya çalışılan adımların özgürlükler alanında da atılması gerekiyor. Eğer bir sıralama yapacak olsak bir üniversitede bulunması gereken özellikler arasında ilk sıraya 'özgür' olmalarını koyabiliriz. Burada sorun varsa aslında diğer maddelere de bakmaya gerek yok. Çünkü özgür olmayan akademi üretemez, ilerleyemez ve eğitemez.
Üstelik bu ay 8-14 Mart arasında 'Bilim ve Teknoloji Haftası' kutlandı. Programlara bakınca bir çok etkinlik ve bilimin önemini anlatan konuşmalar dikkat çekiyor. TÜBİTAK'tan, valiliklere, üniversitelerden bir çok özel/devlet kurumuna kadar hemen herkes bilimin öneminden bahsedip, ülkemiz için ne kadar hayati bir konu olduğundan bahsetti. Tüm bu konuşmaların, edilen büyük büyük sözlerin uygulamada da hayata geçmesini diliyorum çünkü bu şekliyle bir ezber olmanın ötesine geçmiyor.
Bu konuda konunun paydaşlarının hiç ses çıkarmaması, sanki her şey yolundaymış gibi davranması da anlaşılır gibi değil. Bir an önce bu meseledeki muhatapların farklı kaygılara kapılmadan ve belki de en önemlisi korkmadan akademiye yakışır şekilde akılcı ve bilimsel olanı söylemeleri gerekiyor. Yoksa son çıkışa doğru hızla ilerliyoruz. Bu sıralamanın bir altı Akademik Özgürlükte Kuzey Kore düzeyi!
Not: 18 Mart Çanakkale Zaferinin yıl dönümünde başta Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere tüm kahramanlarımızı, şehitlerimizi minnetle anıyorum.
