Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi (EBSAM), her yıl olduğu gibi, bu yıl da “Öğrencinin Veliye Eğitim Maliyeti” başlıklı bir araştırma gerçekleştirdi.
Türkiye İstatistik Enstitüsü (TÜİK) Hanehalkı Araştırması kapsamında sunulan eğitim harcamalarının verileri kullanılarak yapılan araştırmada, okula başlangıç harcamaları olarak, okullara kayıt ücreti (okul aile birliğine bağış), forma ya da kıyafet, çanta, beslenme çantası, suluk ve spor için malzemeler, kırtasiye malzemeleri hesaplamada kullanıldı. Eğitim harcaması hesaplanırken ise okula başlangıç masraflarının yanında öğrencilerin öğretim yılı boyunca okul için yaptığı kırtasiye, öğretim materyali, okula yapılan düzenli bağışlar ve ulaşım giderleri gibi kalemlere yer verildi. Spor, beslenme, kıyafet, kırtasiye gibi malzemeler için yapılan harcama miktarı, TÜİK madde sepetinde yer alan bu ürünlerin fiyatları ile pazardaki fiyatlarının ortalaması alınarak elde edildi. Servis ücretleri maliyeti ise Ankara, İstanbul ve İzmir için açıklanan okul servis ücretleri ortalaması ile toplu taşıma ücretleri ortalaması dikkate alınarak hesaplandı.
Serbest kıyafet uygulayan bir ilkokula başlangıç masrafı 605 TL
EBSAM’ın araştırmasına göre, serbest kıyafet uygulamasına geçen okullardaki öğrencilerin okula başlangıç masrafı, üniforma giyme zorunluluğu olan okullardaki öğrencilerin başlangıç masrafından daha düşük. Serbest kıyafet uygulamasına geçen bir ilkokula başlayan öğrenci için 605 TL, ortaokula başlayan bir öğrenci için 635 TL, ortaöğretime başlayan bir öğrenci için ise 630 TL harcama yapılmaktadır. Ayrıca, okul öncesi eğitime kayıt olan bir öğrenci için başlangıç masrafı olarak ortalama 585 TL harcanmaktadır.
Üniforma giyme zorunluluğu olan bir ilkokula başlangıç masrafı 835 TL
Hesaplamalara göre, ilkokula başlayan bir öğrenci için 835 TL, ortaokula başlayan bir öğrenci için 865 TL, ortaöğretime başlayan bir öğrenci için ise 890 TL harcama yapılmaktadır.
Üniforma giyme zorunluluğu olan okullara devam eden öğrencilerin velisine maliyeti
Bir öğrenci için, okul öncesi eğitimden ilköğretimin sonuna kadarki eğitimi boyunca sadece okul ihtiyaçları için ortalama 20 bin 585 TL harcanmaktadır. Söz konusu harcama, ayda ortalama 191 TL olarak veliye yansımaktadır. Ortaöğretimdeki eğitimi boyunca bir öğrenci için ortalama 9 bin 520 TL, ayda ise ortalama 198 TL harcama yapılmaktadır. Öğrenciye kantin-yemekhane için para ayrıldığında, bu harcama okul öncesi ve ilköğretimde aylık ortalama 346 TL, ortaöğretimde ise 398 TL’ye çıkmaktadır. Bu masraflara okul servisi ücreti eklendiğinde, okul öncesi ve ilköğretimde maliyet 346 TL’den 554 TL’ye, ortaöğretimde ise 398 TL’den 600 TL’ye çıkmaktadır.
Öğrencinin velisine eğitim maliyeti aylık ortalama 193 TL
Okul öncesi eğitim, ilköğretim ve ortaöğretimin sonuna kadar olan eğitim sürecinde, öğrencinin velisine maliyeti aylık ortalama 193 TL olarak yansımaktadır.
2016-2017 öğretim dönemi başında hesaplanan harcama 176 TL iken, bu yıl yüzde 9,7 oranında 17 TL’lik bir artışla 193 TL’ye yükselmiştir. Bu harcamalara kantin-yemekhane ve servis ücretleri de eklendiğinde veliler büyük bir eğitim maliyetinin altına girmektedir.
Şekil 1. Öğretim yılına göre öğrencinin veliye aylık ortalama maliyeti ve devletin memura çocuk yardımında yaşanan değişim (2009-2017, TL)
Not: Devletin memura çocuk yardımında 72 aydan büyük çocuklar için verilen ücret alınmıştır.
Yıllar itibarıyla öğrencinin veliye maliyetinin sürekli artış eğiliminde olduğu görülürken, devletin memura çocuk yardımının ise çok az miktarlarda arttığı ve neredeyse durağan bir değişim izlediği ortaya çıkmaktadır (Şekil 1). Aradaki makasın her geçen yıl arttığı net bir şekilde görülmektedir. 2017-2018 öğretim yılı başında öğrencinin veliye ortalama aylık maliyeti 193 TL olarak hesaplanırken, devletin 72 aydan büyük çocuk için memura aylık olarak yaptığı çocuk yardımı ise 25 TL’dir.
Şekil 2. Öğretim yılına göre öğrencinin veliye maliyetindeki artış ve enflasyonda yaşanan değişim (2009-2017, %)
Not: Hesaplamalarda, Ağustos ayı enflasyon oranları dikkate alınmıştır.
Öğrencinin veliye aylık ortalama maliyetindeki artışın, 2017-2018 öğretim yılı başı hariç, yıllar itibarıyla enflasyon oranından hep yüksek olduğu görülmektedir (Şekil 2). Öğrencinin veliye aylık ortalama maliyetindeki artış oranında yaşanan değişim incelendiğinde ise birkaç yıl hariç sürekli azalış eğiliminde olduğu ortaya çıkmaktadır. Bunun temel nedeni, masraf kalemlerindeki ürünlerin her yerde bulunması, üretimlerinin fazla olması ve ücretlerinin artışının fazla olmaması gösterilebilir.
Toplam eğitim harcamalarının yüzde 18,7’si hanehalkı tarafından yapılmaktadır
Ülke genelinde toplam eğitim harcamalarına bakıldığında, 2015 yılında Türkiye’de eğitim harcamaları (kamu ve özel) bir önceki yıla göre yüzde 12,2 artmış ve 135 milyar 22 milyon TL olmuştur. 2015 yılında yükseköğretim dâhil yapılan eğitim harcamalarının yüzde 18,7’si hanehalkları tarafından finanse edilmiştir. Hanehalkı harcamaları, hanehalklarının örgün eğitime yönelik doğrudan yapılan harcamalarının yanında örgün eğitimle bağlantılı olduğu belirlenen ulaşım, giyim, kırtasiye vb. giderlerini de kapsamaktadır (TÜİK, 2016). Bu veriler, TÜİK tarafından yapılan hesaplamalar ile tarafımızdan yapılan hesaplamaların benzer olduğunu göstermektedir.
Şekil 3’te, kademelere göre hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarındaki değişim yer almaktadır. Buna göre hanehalklarının en çok eğitim harcamasını ortaöğretim kademesine yaptığı görülmektedir. Eğitim kademesi arttıkça hanehalklarının yaptığı eğitim harcamasının da arttığı ortaya çıkmaktadır. 2015 yılında hanehalklarının ortaöğretime yaptığı eğitim harcaması 7 milyar 455 milyon TL, ortaokula 5 milyar 30 milyon TL, ilkokula 3 milyar 473 milyon TL ve okul öncesine yaptığı eğitim harcaması 2 milyar 63 milyon TL’dir.
Şekil 3. Kademelere göre hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarında yaşanan değişim (2011-2015, milyon TL)
Kaynak: TÜİK Eğitim Harcamaları İstatistikleri, 2015
Şekil 4’te, kademelere göre Türkiye’deki eğitim harcamaları içinde hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarının payında yaşanan değişim yer almaktadır. Bu verilere göre okul öncesi hariç, eğitim kademesi arttıkça Türkiye’deki toplam eğitim harcamalarının içinde hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarının payı da artmaktadır. Okul öncesi için yapılan eğitim harcamalarında hanehalklarının payı artış eğiliminde olup 2015 yılında tüm eğitim kademelerinden daha yüksek paya sahip olmuştur. Bunun en temel nedeni olarak okul öncesinin zorunlu eğitim kapsamında olmaması ve bu kademedeki kurumların ağırlıklı olarak özel öğretim kurumları olarak hizmet verdiği için masrafların ağırlıklı olarak hanehalkları tarafından karşılandığı ifade edilebilir.
Şekil 4. Kademelere göre Türkiye’deki eğitim harcamaları içinde hanehalklarının yaptığı eğitim harcamalarının payında yaşanan değişim (2011-2015, %)
Kaynak: TÜİK Eğitim Harcamaları İstatistikleri, 2015
2015 yılında Türkiye’deki eğitim harcamaları içinde okul öncesi için yapılan harcamaların yüzde 29’u hanehalkları tarafından yapılmıştır. İlkokul için yapılan eğitim harcamalarının yüzde 16’sının, ortaokul için yapılan eğitim harcamalarının yüzde 21’inin ve ortaöğretim için yapılan eğitim harcamalarının yüzde 24’ünün hanehalkları tarafından yapıldığı görülmektedir.
Temel eğitim veya ortaöğretim kurumlarına giden her öğrenci için en az 193 TL yardım yapılmalıdır
Eğitim, bir devlet hizmeti olup ücretsizdir. Bu durum göz önünde bulundurularak, çocuğu okula giden (okul öncesi dahil) memurlar için, maaşlarında yer alan çocuk yardımının en az 193 TL’ye çıkarılması gerekmektedir. Gelir düzeyi düşük olan ailelere ise, ilköğretime giden her çocuğu için devlet en az 193 TL yardım yapmalıdır.
Milli Eğitim Bakanlığı, okullara belli bir bütçe ayırarak, okullarda öğrencilerden sınıf donanımı, kaynak kitaplar, araç-gereç gibi ihtiyaçlar için para alınmasının önüne geçmelidir. Eğitim giderleri veliye büyük yük olurken, okullardaki aidat, sınıf donanımı, kaynak kitaplar, araç-gereç gibi harcamaların da velilerden alınması bu yükü iyice artırmaktadır.
